Βραστά - Ἱερός Ναός Εὐαγγελισμοῦ
Ὁ Ἱερός Ναός Εὐαγγελισμοῦ κτίσθηκε τό 1814, στήν κορυφή χαμηλοῦ καί ἀπομονωμένου λόφου, ὃπου διακρίνονται τά ἴχνη ἀξιόλογης προϊστορικῆς ἐγκαταστάσεως. Οἱ μέγιστες διαστάσεις τῆς κατόψεώς του εἷναι 27,5 x 15,5 μ. καί τό ὓψος του 9,5 μ. Θά πρέπει να θεωρηθῆ βέβαιο ὃτι ἀπό τό ἀρχικό ναό σώζονται μόνον οἱ τοιχοποιΐες, ὃπως καί στούς ἄλλους προεπαναστατικούς ναούς τῆς Χαλκιδικῆς, διότι ὃλοι πυρπολήθηκαν κατά τήν καταστολή τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821. Μέ τήν οἰκοδόμηση τοῦ ναοῦ σχετίζονται κάποιοι Ἰωάννης καί Ἄγγελος (ἤ μήπως “Ἰωάννης τοῦ Ἀγγέλου;”) γιά τούς ὁποίους ὃμως δέν γνωρίζουμε ἄν ἦσαν δωρητές ἤ μάστοροι. Ἐνδιαφέρον παρουσιάζει ὁ νάρθηκας μέ τό ἐπιμελημένο ἁρμολόγημα καί τά τοξωτά ἀνοίγματα (σήμερα τοιχισμένα) καθώς καί τά ὄμορφα λαϊκότροπα λιθανάγλυφα πού κοσμοῦν τίς κορυφές τῶν παραθύρων καί κάποιους γωνιόλιθους. Οἱ βασικές ξυλοκατασκευές τοῦ ναοῦ θά πρέπει νά ἀνήκουν στίς ἀρχές τίς δεκαετίας τοῦ 1830, ἐποχή κατά τήν ὁποία φαίνεται ὃτι ἐπισκευάσθηκαν οἱ πυρπολημένοι ναοί τῆς Χαλκιδικῆς. Σ’ αὐτό συνηγορεῖ καί τό γεγονός ὃτι οἱ βασικές δεσποτικές εἰκόνες τοῦ τέμπλου εἶναι ἔργα τοῦ 1834, (Παντοκράτωρ, Ὁδηγήτρια, Εὐαγγελισμός, Ἃγ. Γεώργιος, Ἃγ. Ἀθανάσιος).
Ὁ ναός τοῦ Εὐαγγελισμοῦ εἶναι τρισυπόστατος: τόμεσαῖο κλίτος τιμᾶται στόν Εύαγγελισμό τῆς Θεοτόκου καί στόν Ἃγιο Γεώργιο. Στό βόρειο κλίτος βρίσκεται τό παρεκκλήσι τοῦ Ἁγίου Μοδέστου καί στό νότιο τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους. Τό ξύλινο τέμπλο (πρφανῶς ἔργο τῆς δεκαετίας τοῦ 1880) προσαρμόσθηκε στήν τριμερή διάταξη τοῦ ναοῦ, ἀκολουθῶντας τήν ἀντίστοιχη διάταξη τοῦ προγενεστέρου, ἀπό τό ὁποῖο ὃμως δέν σώζεται ἐκτός ἀπό τίς εἰκόνες.
Ἡ ὀροφή τοῦ ναοῦ εἶναι διακοσμημένη μέ περίτεχνη διάταξη τῶν σανιδιῶν καί τῶν ἁρμοκαλυπτρῶν καί μέ ὄμορφα ξυλόγληπτα ὀμφάλια. Ἐνδιαφέροντα ξυλόγλυπτο διάκοσμο ἔχουν ἐπίσης ὁ δεσποτικός θρόνος, τά παλαιά ἀναλόγια καί προσκυνητάρια καί τα βημόθυρα. Ὃλα αὐτά φαίνεται νά εἶναι καλλιτεχνήματα τῆς ὁμάδας πού κατεσκεύασε τό τέμπλο (γύρω στό 1880;) τό ὁποῖο ὃμως ἦταν στολισμένο καί μέ πολύ χαρακτηριστικόν λαϊκότροπο ζωγραφικό διάκοσμο.
Ἀπό τόν κινητό διάκοσμο τοῦ ναοῦ ἀξιομνημόνευτα εἶναι καί τά δεκαέξη γυάλινα κανδήλια πού εἶναι κρεμασμένα ἀπό τίς ὀροφές τῶν τριῶν κλιτῶν. Πρόκειται γιά ἔργα εὐρωπαικῶν ἐργαστηρίων τοῦ 19ου αἰ. καί ἀποτελοῦν μοναδική συλλογή τοῦ εἴδους στήν Χαλκιδική.
Οἱ εἰκόνες τοῦ ναοῦ, στήν συντριπτική τους πλειοψηφία εἶναι ἔργα τοῦ 19ου αἰ. καί προέρχονατι ἀπό ζωγραφικά ἐργαστήρια τῆς Χαλκιδικῆς (Γαλάτιστα, Βάβδος, Πολύγυρος, Ἀρναί) καί τοῦ Ἁγίου Ὄρους (Ἰωάσαφ, Ἀγάπιος, Μακάριος Γαλατσιάνος).
Συνοψίζοντας μποροῦμε νά ποῦμε ὃτι ὁ ναός τοῦ Εὐαγγελισμοῦ ἀποτελεί ἓνα καλά διατηρημένο θρησκευτικό-καλλιτεχνικό σύνολο τό ὁποῖο εἶναι ἀντιπροσωπευτικό καί καλό παράδειγμα τῆς καθόλου αἰσθητικῆς τῶν κατοίκων τῆς Χαλκιδικῆς κατά τόν 19ον αἰ.